De wel zeer uitgebreide titel van dit handschrift laat niets te raden over de inhoud ervan: ‘Inventaris, van de Huysen, Erven en alle de Stads Publique Gebouwen, met al het geene daar aan Annex is, de Stad Gouda toebehoorende soo buyten als binnen de Stad, mitsgaders het getal der Houte en Steene Bruggens, Verlaaten, Sluysen, Plankieren, Hoofden, Paalen, Beschoeyingen, Steene kaayen, Vleugels, Staketzels en Straaten en de Inventarissen op haar Respect gebragt van ‘t geene op yder plaats is geburgen en bewaard leyd, de Jaarlykse Consumptie van Turf en Kaarsen, de Plantagien soo binnen als buiten de Stad, voor soo verre het zelve de Fabricagie betreft, en de Jaarlykse Jaarweddens en Tractementen soo voor ‘t onderhouden van de Weegen als de Leverantie van Puyn.’

Vanwege zijn lange titel noemen we dit handschrift kortweg ‘Inventaris’.

Onder de stadsbeschrijvingen die de vrijwilligers van Gouda op Schrift (GOS) hebben gedigitaliseerd is ‘Inventaris’ letterlijk een stadsbeschrijving. Er valt inhoudelijk weinig meer over te zeggen dan dat het een beschrijving is van Gouda, zoals dat er rond 1771 uitzag. Daarbij is geen gebouw, geen brug en geen boom overgeslagen.

De charme zit in de gedetailleerdheid van de beschrijving. Geen van de verhalende stadsbeschrijvingen gaat zo diep in op de stadseigendommen van de burgers als deze inventaris van een onbekende schrijver. Door de opsommingen van grote en kleine zaken uit die tijd, schetst hij voor ons een gedetailleerd beeld van zijn stad in 1771. De Gouwenaars van onze tijd kunnen deze schets over die van de redelijk intact gebleven binnenstad leggen. Zij zullen dan veel herkennen van wat hij beschrijft.

Het handschrift ‘Inventaris’ is geschreven in een mooie gelijkmatige 18e-eeuwse hand. Slechts hier en daar staat een verschrijving of correctie. De uitdaging van de ‘Inventaris’ zit hem dan ook niet in het ontcijferen van het handschrift maar in het vinden van de betekenis van de vaak verouderde termen van zaken en gebruiksvoorwerpen.

Indeling van de ‘Inventaris’

• Inventaris
  • fol. 2-6 Stadseigendommen
  • fol. 6-8 Bruggen
  • fol. 8-9 Sluizen
  • fol. 9-12 Straten en andere objecten binnen en buiten de stad in onderhoud bij de stad
• Onderhoud
  • fol. 12-15 Jaarlijkse tractementen wegens ‘t onderhoud van de wegen, consumtie van turf, kaarsen, brandhout …
  • fol. 17-18 Memorie van ‘t Jaagpad met hetgeen door de steden Amsterdam en Gouda moet werden onderhouden …
  • fol. 20 Memorie van de rakken in de Kromme Gouwe langs ‘t Jaagpad zoals dezelve van de schippers werden genaamt …
• Bomen
  • fol. 22 Memorie van de quantiteit der willige en ypeboomen … langs het Jaagpad …
  • fol. 24-26 Memorie van ‘t plantzoen en de quantiteyt … boomen staande in en om de stad …
• Uit te voeren reparaties en onderhoud
  • fol. 28-30 Memorie van de volgende bestekken
  • fol. 32-33 Memorie van begrootingen …
• Documenten
  • fol. 35-36 Diversa
• Kaarten en tekeningen
  • fol. 38 Memorie van de tekeningen die de stad Gouda toebehooren
• Inventarissen die horen bij zaken en gebouwen die eigendom zijn van de stad
  • fol. 39-40 Inventaris van de goederen, de stad Gouda toebehoorende
  • fol. 42-43 Inventaris van alle de volgende gereedschappen die de stad Gouda zijn toebehoorende en op de stads timmerwerff werden bewaard
  • fol. 45-46 Inventaris van het geweer en toebehooren, berustende op de stads wapenkamer …
  • fol. 47 Nog op de zolder boven de wapenkaamer op de Waag nog het volgende gevonden …
  • fol. 48-50 Memorie van de gewigten in de Waag; met lijst van maten en gewichten onder beheer van de stadsijker Pieter de Kedts
  • fol. 50v. … goederen in ‘t boterhuys bevonden
  • fol. 52 Inventaris van ‘tgeene ik bevonden heb … 1771 in den Doelen de stad toebehoorende …
  • fol. 53v Inventaris van stads goederen, de welke in de Looijhal werden bewaard
  • fol. 54 Inventaris van stads goederen in de kruyt tooren bevonden als volgt
  • fol. 55-59 Inventaris gemaakt … 1770 van alle de meubilen behoorende tot het stads jagt …
  • fol. 60-61 Inventaris van de meubilen in ‘t fabricque jagtje …

Schrijver van ‘Inventaris’ is onbekend

De vraag is wie zich bezighield met een dergelijke gedetailleerde beschrijving van alles wat er in de stad te zien is, de gebouwen, het straatmeubilair en nog veel meer? Zo vermeldt de schrijver ook het aantal bomen per straat en zelfs hun soort. Belangrijk vond onze schrijver het ook om over het onderhoud van al deze zaken te schrijven, want zij vallen onder de verantwoordelijkheid van het stadsbestuur.

Wel heel erg gedetailleerd wordt het handschrift wanneer we een kijkje krijgen in onder meer de inventaris van het stadsjacht. Daarnaast krijgen we een opsomming van hetgeen de schrijver aantrof in een aantal publieke gebouwen. Daarbij neemt hij ons soms bijna aan de hand het gebouw door. Hij zag kennelijk liever niets over het hoofd. En we komen dan ook opmerkingen tegen als: ’Verder nog eenige Rommeling, zoo van Touwen, catrollen, defecte houte Lantaarns, Pikkels, handspaaken, Koevoeten met houte Steelen, en wat dies meer is.’ (47v)

Ongetwijfeld heeft een ambtenaar opdracht gekregen om een register te maken met gegevens over stadseigendommen en openbare werken. Het doel zal zijn geweest om zicht te houden op het wel en wee van de grotere en kleinere bezittingen van Gouda. Mogelijk heeft hij uit eigen initiatief het register op deze wijze vormgegeven en het van een mooi voorblad voorzien.

Gebouwenkaart

Tachtig jaar nadat deze ‘Inventaris’ met alle eigendommen van de stad werd geschreven, verscheen in 1847 een stadsplattegrond van Gouda binnen de singels. Op die plattegrond (130 cm bij ruim 100 cm) zijn de openbare gebouwen, bruggen en sluizen heel precies ingetekend. In tegenstelling tot de beschrijving in ‘Inventaris’ zijn op de zogenoemde Gebouwenkaart de bomen alleen langs de singels weergegeven. Zowel in het handschrift uit 1772 als op de Gebouwenkaart betreft het zaken die voor het onderhoud onder verantwoordelijkheid vallen van het stadsbestuur.

Het handschrift

In totaal telt het papieren handschrift [4] + 61 + [3] folia. Het meet 25 cm x 20 cm en de bladspiegel is circa 20 cm x 16,5 cm. Het bibliografisch formaat is quarto (4°). De oorspronkelijke foliëring is met inkt in de rechterbovenhoek geschreven. Tussen de verschillende onderdelen zijn vaak bladen blanco gelaten. Die zijn in de foliëring meegeteld.

Het titelblad, dat is geschreven in zwarte en rode inkt, draagt de datering 1772. Onderaan staat een geschilderd wapenschild van Gouda, geflankeerd door twee klimmende leeuwen. Daaronder is op een banderol de Goudse wapenspreuk te lezen: ‘per aspera ad astra’. Voor- en achterplat van de leren band zijn ingelegd met een rechthoek van lichter leer. Op de hoekpunten staan kleine stempels van papaverbollen.

Het handschrift bevindt zich in het Streekarchief Midden-Holland (Gouda SAMH, Collectie (legaat) Kemper, inventarisnummer 0096. 148).
De ‘Inventaris’ is waarschijnlijk een kopie van Inventaris van de stadsgoederen, ca 1771 (Gouda SAMH, Oud Archief Gouda, inventarisnummer 0001. 3667).